تکنولوژی

چند وقتی است که سوالاتی پیرامون تکنولوژی و اینکه آیا اساساً این پیشرفت های مادی از نظر اسلام راجح است یا مرجوح، ذهن قاصرم را درگیر کرده است. به همین بهانه، بحث را مطرح میکنم تا به فضل الهی، بزرگواران با نظراتشان بحث را به سرانجام برسانند:

دنیا طریقیت دارد نه موضوعیت، و پیشرفت های مادی تا جایی ممدوح است که در راستای تحقق حداکثری هدف خلقت (= قرب حضرت حق) قرار بگیرد، و اگر بیش از این میزان به پیشرفت های مادی بها داده شود (حتی اگر قصد نداشته باشند در برابر راه حق مانع تراشی کنند) خروج از آن چیزی است که خداوند مقرر فرموده، و لاجرم حب دنیا در دل قرار می گیرد (چون نگاه طریقی به دنیا را کنار گذاشته ایم) و از خداوند دور می شویم (عن عیسی بن مریم (علیهما السلام): بِحَقٍّ أَقُولُ لَكُمْ إِنَّ الْعَبْدَ لَا يَقْدِرُ عَلَى أَنْ يَخْدُمَ رَبَّيْنِ وَ لَا مَحَالَةَ أَنَّهُ يُؤْثِرُ أَحَدَهُمَا عَلَى الْآخَرِ وَ إِنْ جَهَدَ كَذَلِكَ لَا يَجْتَمِعُ لَكُمْ حُبُ‏ اللَّهِ‏ وَ حُبُ‏ الدُّنْيَا. تحف العقول ص503).

در پاسخ به این سوال که چه میزان پیشرفت مادی برای بشر لازم است (یعنی حداکثرش کدام است) می گوییم همان میزان پیشرفت مادی که در زمان رسول الله صلی الله علیه و آله موجود بود و امثال سلمان فارسی (علیه السلام) توانستند در آن محیط تربیت شوند، برای پیشرفت معنوی کفایت می کند، و بیش از این مقدار، نه تنها ممدوح نیست که مانع است (چون ناشی از نگاه أصالی به دنیاست). به عبارتی، نمی شود نگاهمان به دنیا أصالی باشد ولی حب دنیا در دلمان نباشد! بلی، باید شرایط مادی در سرتاسر جهان به گونه ای باشد که امکان رشد معنوی برای همه مستعدین فراهم شود، ولی برای این کار نیاز به این اسباب آلات مادی نیست، چندان که جناب اویس قرنی با ارتباط قلبی با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به درجات بالایی از قرب رسید.

با نظر و تأمل در تاریخ، می فهمیم که تمام نیازهای بشری در زمان گذشته برآورده شده بود. چون هیچ کمبودی احساس نمی کرده اند و خداوند نیز بارها در قرآن کریم به نعمات گوناگون مادی (أنعام، أشجار، ثمرات، عسل، باران و...) اشاره کرده و فرموده همه اینها را برای رفع نیاز شما تدارک دیده ایم، بدون آنکه شما زحمت خاصی کشیده باشید (أ أنتم تزرعونه ...، أ أنتم أنشأتم شجرتها...). دقت در نظام طبیعت هم نشان می دهد که نظامی که خداوند برای ما تدارک دیده (و در قرآن هم بارها به آن اشاره شده) نظامی است که اولاً در ساختار خودش کامل است (یعنی چرخه زندگی را از ابتدا تا انتها دربردارد، هم منابع اولیه اش را تولید می کند و هم زباله هایش را مصرف!)، ثانیاً بی نیاز از کمک بیرونی است (مثلاً انرژی اش تمام نمی شود تا ما نیاز به برق هسته ای داشته باشیم!)، ثالثاً از انسان زحمت خاصی نمی طلبد و موجودات به انسان در این مسیر بسیار کمک می کنند (همت انسان لازم نیست مصروف این امور شود).

این نظام، تمام نیازهای ما را برآورده می کند، مشغله ذهنی ما نیست و از مصادیق کفایت امر توسط خداوند است (و اکفنی ما یشغلی الاهتمام به و استعملنی بما تسألنی عداً عنه)، توحید در آن جلوه گر است و همه اش آیات الهی است (لتستووا علی ظهوره ثم تذکروا نعمة ربکم إذا استویتم علیه و تقولوا سبحان الذی سخر لنا هذا و ما کنا له مقرنین)، کاملاً در مسیر هدف اخروی بهینه سازی شده است، همه موجودات عالم در این نظام به انسان کمک می کنند تا با حداکثر فراغ بال به مقام قرب الهی برسد، و مشکلاتی که بر سر راه انسان پیش می آید (بیماری، دوری از آشنایان و...) همگی در همین مسیر تعریف شدنی است. و نکته بسیار مهم اینکه: این مدل زندگی را می توان برای دهها هزار سال تجویز کرد! زیرا همه چیزش از طبیعت گرفته می شود و دوباره توسط طبیعت مصرف می شود (مثل نفت نیست که تا صد سال دیگر تمام شود، مثل هسته ای نیست که زباله های خطرناکش را طبیعت از بین نبرد و ...). همه چیز، کامل و سر جایش است: مصداق حکمت خدای متعال.

در این میان، تکنولوژی چه کار می کند؟ چون جای خالی در این نظام طبیعی وجود ندارد، تکنولوژی برای اینکه جایگاهش تعریف شود، ابتدا نیازهای کاذب (= نیازهایی که برای رسیدن به هدف خلقت لازم نیستند، اگر مانع نباشند) را در نفوس برمی انگیزد، سپس کالایش را عرضه می کند و.... خلاصه آنکه نگاه أصالی به دنیا، نخ تسبیح تمام تکنولوژی های کنونی است.
اشکال: ما اکنون می بینیم که بسیاری از افراد، از همین تکنولوژی در مسیر قرب به خداوند استفاده می کنند. فرزندی که با تلفن احوال مادرش را جویا می شود، مبلغی که با اینترنت پیام دین را به جهانیان می رساند و... و اینها همگی مدیون تکنولوژی است. لذا لازمه تکنولوژی حب دنیا نیست.
پاسخ: تکنولوژی اینگونه نیست که نؤمن ببعض و نکفر ببعض باشد! یا باید همه اش بیاید و یا همه اش برود. فی المثل، مبلغی که می خواهد با اینترنت پیامش را به گوش جهانیان برساند، باید راضی باشد به اینکه مراکز تأمین اینترنت (که فقط در آمریکاست) موجود باشد، و آن هم لازمه اش بقای نظام آمریکاست، و آن هم به معنای رضایت به بقاء حکومت طاغوت است، و حکایت صفوان جمال ...
یا کسی که با تلفن همراهش صله رحم می کند، باید راضی به بقاء مراکز خدمات رسانی باشد، و آنها هم از طرفی محتاج قطعات وارداتی هستند که از کشورهای کفر و طاغوت وارد می شود (= وابستگی ممالک اسلامی به کفار)، و از طرفی محتاج برق است، که این برق هم یا در نیروگاه گازی تولید می شود که مستلزم سوزاندن سرمایه ای است که چند نسل آینده به آن محتاجند و معلوم نیست ما حق این مقدار تصرف را داشته باشیم، یا در نیروگاه هسته ای که زباله هایش آفت طبیعت است و...

وانگهی، اساساً کدامیک از اینها نیاز واقعی است؟ وقتی راه ارتباطی بین شهرهای مختلف برقرار نباشد، کسی هم انتظار صله رحم ندارد و ارتباط نگرفتن، نشان از قطع رحم نیست، ولی وقتی این راه ها برقرار شد، انتظارها به وجود می آید و اتلاف أعمار...

یا وقتی فضای مجازی نداریم، انتظار آن است که مبلغین حضوراً به مناطق نیازمند بروند، و تبلیغ حضوری هم برکاتش بیشتر است و هم ثمراتش، و هذا ما لاینکره أحد...
خلاصه آنکه: ما چه نیاز حقیقی ای داریم که بدون تکنولوژی برآورده نمی شود؟ آثار مخرب وابستگی ملل اسلامی به جهان کفر را چگونه می توانیم جبران کنیم؟ (تکنولوژی یعنی بازی کردن در زمین حریف، چه بخواهیم و چه نخواهیم، چه بفهمیم و چه نفهمیم...) آثار مخرب تکنولوژی بر طبیعت را چگونه جبران کنیم؟ چه کسی پاسخگوی حقی است که از نسل های آینده پایمال می شود؟

از بزرگواران می خواهم که در این بحث مشارکت کنند تا به فضل الهی، واضح شدن حقیقت حاصل این مباحثه باشد.

- - , .