سرباز نیروی رایگانی که بازدهی ندارد

سرباز نیروی رایگانی که بازدهی نداردحسن سبحانی با اشاره به روابط کار در اقتصاد، مدل سربازی در گذشته و امروز را بررسی كرد و گفت: «اجبار در رفتن به سربازی برای جوانان در گذشته در مجموع به رشد فردی منجر می‌شد اما امروز تحولات به‌گونه‌ای شده که افراد احساس می‌کنند با رفتن به سربازی احتمالا امکانات و فرصت‌هایی از آنان سلب می‌شود. این نکته‌ای است که در نظام‌های اقتصادی باید به آن توجه کرد و براساس آن به این سوال یک بار دیگر پاسخ داد: نیروی کار با چه انگیزه‌ای به فعالیت می‌پردازد؟

انگیزه مادی انگیزه رایجی است که برای به دست آوردنش افراد یک فعالیت اقتصادی را دنبال می‌کنند. در نظا‌م‌های سوسیالیستی و برخی نظام‌های ایدئولوژیک بعضا انگیزه‌های تشویق و هنجاری را مطرح می‌کنند. انگیزه سومی هم وجود دارد که برخی نویسندگان اقتصادی به نام اجبار ذکر کرده‌اند.»نماینده پیشین مجلس افزود: «هم‌اکنون پذیرندگان افراد با این دید افراد را به خدمت سربازی فرا‌می‌خوانند که با استفاده از اجبار، از نیروی کار آنان برای مدت دوسال بهره ببرند.

ملاحظه می‌شود که مسئله انگیزه که مهم‌ترین اصل در فعالیت اقتصادی است به جای مادی بودن و هنجاری بودن، سر از زور و اجبار در می‌آورد. اما این مسئله نباید مانع از آن شود که موضوع همه‌جانبه دیده نشود.»وی تاکید کرد: «از دید افرادی که به سربازی می‌روند اجباری بودن، موقتی بودن دوره‌ای است که در آن کار می‌کنند و متناسب نبودن توانایی‌های فرد با کاری که به او واگذار می‌شود.

به همین دلیل بعضی افراد حس می‌کنند که هزینه فرصتی که افراد از دست می‌دهند به مراتب بیشتر از عایدی آنهاست، لذا احساس زیان می‌کنند.اما از طرف کسانی که آنها را می‌پذیرند، نیروی کار تحقیقا ارزان‌قیمتی که بدون اینکه متقاضی هزینه‌کننده‌ای برای آنها وجود داشته باشد به زور قانون در اختیار دارند و در عین حال دستمزدی برای آنها در نظر گرفته نمی‌شود یا آنقدر اندک است که می‌تواند هیچ محسوب شود.

البته این نیروی کار هرچند برای کسانی که به سربازی می‌روند موقتی است اما برای نیروهای پذیرنده یک نیروی کار دائمی ارزان‌قیمت است. هزینه فرصت این مجموعه برای پذیرندگان قابل اعتناست چون می‌توانند با این نیروی کار هر اقدامی را با هزینه کمتر انجام دهند.»سبحانی خاطرنشان کرد: «اما از دید امنیت ملی راه‌اندازی سلاح‌ها و تجهیزات پیشرفته جنگی امروزی نیازمند تخصص منحصر به فرد است و حتی سربازان با مدرک بالا نیز نمی‌توانند در این زمینه مفید واقع شوند.»

سربازی و زندگی کارگری

عباسعلی منصوری‌آرانی، نماینده نهمین دوره مجلس شورای اسلامی، سرتیپ بازنشسته و مسئول پیشین آموزش کل ارتش با تاکید بر اینکه مهم‌ترین سرمایه هر انسان عمر اوست، گفت: «باید ببینیم آیا این عمری که هر فرد دوسال از زندگی را در سربازی می‌گذراند به خوبی سپری می‌شود یا خیر. مسلما کشور ما در شرایط جغرافیایی موجود، شرایط متفاوتی با کشوری مثل سوییس دارد ولی ما در شرایط صلح هستیم.»

عضو کمیسیون امنیت ملی گفت: «اصل 147 قانون اساسی می‌گوید: «دولت باید در زمان صلح از افراد و تجهیزات ارتش در کارهای امدادی، آموزشی، تولیدی و جهاد سازندگی استفاده کند در حدی که به آمادگی رزمی ارتش آسیبی وارد نکند.» در قانون دولت به این کار ملزم شده است اما هم‌اکنون در نیروهای مسلح هزاران فارغ‌التحصیل برق، مکانیک، اقتصاد و... داریم که در نهاد مرتبط به کار گرفته نمی‌شوند و مشخص است نیروهای مسلح به این میزان نیرو احتیاج ندارند.

لذا یک دانش‌آموخته برق باید به آمارگیری سربازی بپردازد که برای او احساس بطالت ایجاد می‌کند. در قالب برنامه ششم، پیشنهادی ارائه کردم که قسمتی از کارگاه‌های تولیدی، صنعتی، کشاورزی و... توسط بخش خصوصی با استفاده از نیروهای سازمان وظیفه مشروط به عدم آسیب‌دیدگی آمادگی رزمی شکل گیرد.»وی در تعریف سربازی حرفه‌ای گفت: «نیروهای مسلح میزان نیرویی که احتیاج دارند اعلام می‌کنند. این نیروها برای مدت پنج سال با این حقوق مشخص برای نیروهای مسلح کار می‌کنند، این افراد را شش ماه آموزش می‌دهند و به مدت 4 سال و نیم از آنها استفاده می‌کنند.

گذراندن دوره آموزشی برای همه سربازان لازم است تا اگر کشور دچار بحران شد بتوان از آنها استفاده کرد. اگر بخواهیم به جزییات اقتصادی سربازی هم توجه کنیم همین بس که وقتی خودروهایی به سربازها می‌دهیم هزینه نگهداری یک سال آن پنج یا شش برابر هزینه‌ وقتی است که ماشین در اختیار فرد کادری قرار داده می‌شود. این به دلیل عدم مواظبت سربازان از وسایل به خاطر تعویض مکرر آنهاست!»

مسئول پیشین آموزش کل ارتش یادآور شد: «با حقوق 60 هزارتومان اگر یک فرد اهل تهران باشد و بخواهد در بندرعباس خدمت کند با شرایط فعلی اقتصاد حتما باید از خانواده نیز کمک خرجی بگیرد. یکی از دلایل فرار سربازان این است که فرد نمی‌تواند خرج زندگی خودش را تامین کند و اگر فرزند یک کارگر به سربازی برود و هرماه بخواهد از پدر خود پول هم بگیرد شرایط بسیار سختی به وجود می‌آید.»

آرانی تاکید کرد: «در بحث طرح مشمولان غایب، با توجه به سابقه نظامی به تک‌تک نمایندگان مراجعه می‌کردم اما متاسفانه نمایندگان مجلس از این مشکلاتی که در این جلسه مطرح شد، مطلع نیستند. «غایبان سربازی از قشر فقیر جامعه هستند اما نمایندگان مخالف، عقیده داشتند این طرح به نفع آقازاده‌هاست.2.5 میلیون نفر مشمول این طرح می‌شوند، مگر ما چه تعداد آقازاده در کشور داریم؟ اما هم‌اکنون مشخص شد غایبان توانایی پرداخت جریمه را نداشتند، بیش از 80درصد از افرادی که غایب هستند، فقر مالی دارند!»

نیروی کار رایگان هزینه‌زا

صادق الحسینی، اقتصاددان و مشاور پیشین بانک جهانی صحبت‌های خود را با تعریف سه محور برای سربازی آغاز کرد و گفت كه سربازی سه ویژگی دارد:

- با عدم رضایت همراه است و كسی به دلخواه خود به سربازی نمی‌رود.

- كار رایگان است كه فرد برای سیستم نظامی انجام می‌دهد.

- فرد در دوران سربازی امكان پیگیری مسئولیت فردی و منافع شخصی خود را ندارد.

وی افزود: «در بررسی عوارض سربازی خواهیم یافت كه سربازی برای دو گروه ذی‌نفع مشخص، عوارض مختلف دارد. اول برای دولت و سیستم نظامی که نیروی كار مجانی در اختیار دارد، چراکه سبب می‌شود مطابق اصول اقتصادی، از كالای رایگان به‌صورت بهینه استفاده نشود، در نتیجه اگر برای یك فعالیت به یك واحد سرباز نیاز داشته باشیم، ممكن است برای همان فعالیت چهار سرباز را در اختیار بگیریم، چرا كه نیروی رایگان است.»

وی افزود: «از سال ١٩٧٣ به بعد در كشور امریكا، سربازی اجباری حذف شد، سپس در سال ١٩٩٨ سازمان ملی حسابرسی آمریکا در گزارشی، هزینه‌های سربازی اجباری در برابر هزینه سربازی حرفه‌ای را مقایسه كرد. در این گزارش دو اقتصاددان اثبات می‌كنند هزینه سربازی حرفه‌ای در آمریكا، كمتر از هزینه سربازی اجباری رایگان است، چرا كه سربازان اجباری در دوره‌ای كوتاه‌مدت در اختیار ارتش هستند و ارتش هزینه هنگفت آموزش را می‌پردازد و به دلیل رایگان بودن آن، استفاده بهینه صورت نمی‌گیرد اما هزینه سربازی حرفه‌ای در آمریكا، معادل یك پنجم تا یك ششم هزینه سربازی اجباری بوده است. این در حالی بود كه با استفاده بهینه از نیروهای سربازی حرفه‌ای، هزینه‌های پرسنلی ارتش نیز كاهش یافت.»

الحسینی یادآور شد: «از نگاه ذی‌نفع دولت، هم اكنون مازاد نیروی كار داریم و بیش از اندازه بهینه اجتماعی سرباز داریم. مشكل دیگری كه تبعات منفی بسیاری برای دولت دارد، این است كه نیروی كار رایگان، عملا تمایل بهبود و بهینه‌سازی را از سیستم می‌گیرد و سیستم علاقه‌ای ندارد تا خود را بهبود و كارایی‌اش را افزایش دهد لذا در عمل، بر خلاف حركت به سوی كارایی، با افزایش شرح كارهای بیهوده برای سرگرم كردن سربازان مواجه هستیم.

اما دسته دیگری از عارضه‌ها مربوط به مشكلات فردی - اجتماعی سربازی است. مشكلاتی كه بر فرد سرباز و جامعه‌ای كه سرباز عضوی از آن است، تحمیل می‌شود. عوارض روحی و روانی در بخش‌های دیگری قابل پیگیری است اما از منظر اقتصادی، سربازی اجباری به نوعی تقویت‌كننده فقر است، چرا كه اندازه دهك اول اقتصادی بسیار بزرگ‌تر از دهك دهم است. خانواده‌های واقع در دهك‌های پایین جمعیت بیشتر و جوان‌تری نسبت به دهك‌های بالا دارند.

در نتیجه افراد فقیر، بخشی از زندگی خود را به‌صورت رایگان برای سیستمی كار می‌كنند كه باعث می‌شود عمر مولد، امكان درآمدزایی و امكان مهارت آموزشی كاهش پیدا كند و سربازی سبب می‌شود تا یك تله فقر در دهك‌های اول ایجاد شود.»این مشاور بانک جهانی به استناد آمار تصریح کرد: «جمعیت جوان در دهك اول اقتصادی بسیار افزایش یافته، در واقع افراد فقیر جامعه جوان هستند و قطعا سربازی در درآمد و سطح زندگی این افراد تاثیرگذار است.

اما راهكار و مدل اقتصادی پیشنهادی كه سابقه مطالعاتی در خارج از كشور دارد این است كه سربازی اجباری به این معنی است كه سربازها به جامعه مالیات می‌پردازند، تفاوت میزان دستمزد سربازان در سیستم نظامی و تفاوت حداقل حقوق در كشور، معادل مالیاتی است كه هر سرباز ماهانه به خزانه دولت می‌پردازد.مبلغ پنهانی كه در ایران حجمی بالغ بر ١٢ تا ١٥ هزار میلیارد تومان است، یعنی حدود یك چهارم كل مالیات كشور.

اما این مبلغ را فقیرترین اقشار جامعه می‌پردازند كه متاسفانه اثر بازتوزیعی منفی دارد چراكه از فقرا می‌گیرد و به كل جامعه می‌پردازد، لذا سبب می‌شود سربازی اجباری ناعادلانه باشد.» وی با اشاره به جنگ ویتنام گفت: «در طول جنگ ویتنام كه سربازی اجباری وجود داشته است، سالانه ٨ میلیارد دلار مالیات پنهانی بوده است كه سربازان به واسطه تفاوت حقوق سرباز و حداقل حقوق به دولت پرداخت می‌كردند.»

وی در خصوص راهكار پیشنهادی خود گفت: «راهكار پیشنهادی من این است كه ما سیستم خرید قسطی سربازی داشته باشیم. به این شکل که سالانه ٢٠٠هزار نفر به سربازی حرفه‌ای بروند و باقی مشمولانی كه به سربازی نمی‌روند، ماهانه ٣٤٠ هزار تومان بپردازند كه این سربازی می‌تواند یك سال، سه سال یا هرمیزان تعیین شود. این سبب می‌شود از كسانی كه درآمد بیشتری دارند بازتوزیع مثبت داشته باشیم به كسانی كه درآمد كمتری دارند.

لذا مدل‌های شبیه به این می‌تواند سه عامل رضایت، حقوق دریافتی و پیگیری نفع شخصی را ایجاد کند. در هر صورت مدل‌های ارائه شده، فتح بابی است برای افرادی كه بتوانند در این حوزه مطالعه و مدل پیشنهادی ارائه كنند، مدل‌هایی كه باعث شوند سربازی عادلانه، كارا و با رضایت باشد.»

***

خروج نخبگان و فشار به اقتصاد

مهدی احمدی‌معین، دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه تهران و کارشناس مرکز پژوهش‌های مجلس در حوزه خدمت سربازی در خصوص ابعاد امنیتی اقتصادی سربازی گفت: «در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از دو منظر به مسئله سربازی نگاه شده است؛ اول بحث اثرات اجتماعی و اقتصادی سربازی به شکل کنونی است. در خانواده‌های ایرانی مردان مسئول هزینه و درآمد خانواده هستند. موضوع دیگر تصمیم‌هایی است که پسران برای معاف شدن از سربازی می‌گیرند مثل طلاق‌های صوری یا آسیب‌های جسمی که تاثیرات اقتصادی نیز در پی دارد.»

کارشناس مرکز پژوهش‌های مجلس افزود: «طبق یک نظر‌سنجی از دلایل اصلی خروج نخبگان از کشور مسئله سربازی اجباری است.»احمد معین همچنین گفت: «هم‌اکنون نهادی در کشور آمریکا با حضور 80 شرکت و موسسه تحقیقاتی در حال کار روی پروژه روبات‌های رزمی است که در آینده از روبات‌ها برای حضور در جنگ استفاده کنند. کشورهای اطراف خلیج فارس نیز تسلیحاتی که از کشورهای دیگر خریداری می‌کنند بیشتر در زمینه نیروی هوایی و آبی است؛ زیرا آنها ایران را خطر مهمی می‌دانند و ایران نیز مرزهای زمینی کمی با همسایگان خلیج‌فارس دارد.»

وی تصریح کرد: «مرکز پژوهش‌های مجلس تاکنون بیش از شش گزارش کارشناسی در خصوص سربازی تهیه کرده است، همچنین هم‌اکنون الگوی پیشنهادی بهینه‌سازی خدمت سربازی در زمان صلح، با حفظ شاکله قانون که تسهیلاتی را برای زمان صلح در نظر می‌گیرد، تدوین شده است.»در پایان این نشست شرایط استفاده از تسهیلات نظام وظیفه تخصصی برای افراد فعال در شرکت‌های دانش‌بنیان تشریح شد.
منبع:روزنامه اقتصادی مدیریتی فرصت امروز برای کسب و کار آفرینی - روزنامه فرصت امروز

- - , .
.

گفتگوی هم میهن...