همکاری نظامی ایران و امریکا در اینده

همکاری نظامی ایران و امریکا در ایندهکد خبر: ۱۹۴۶۱۲
۲۷ خرداد ۱۳۹۳ - ۱۶:۱۳

حامد عسگری: عراق دچار هرج و مرج است. از زمان سقوط صدام حسین در سال 2003، برای نخستین بار حاکمیت دولت به طور مستقیم به چالش کشیده شده و بخش های بزرگی از کشور، از کنترل دولت مرکزی خارج شده است. هرچند شرایط هنوز بسیار مبهم است و خبرهای ضد و نقیض از پیشروی های نیروهای شبه نظامی داعش و مقاومت های صورت گرفته از سوی عشایر و مبارزان محلی به گوش می رسد، اما شاید روشن ترین نکته این است که ارتش عراق به تنهایی توان و اراده ی کنترل اوضاع و مقابله با مهاجمان را ندارد. اما سؤال مهمی که در این رابطه مطرح می شود این است که این وضعیت، چه دلالت های امنیتی و سیاسی برای ایران دارد؟

بیایید رویدادهای هفته ی اخیر را مرور کنیم. در روز سه شنبه گروهی از تروریست های داعش، به شکل غیرمنتظره ای کنترل شهر موصل، دومین شهر بزرگ عراق با قریب به دو و نیم میلیون جمعیت را بدون اینکه مقاومت قابل توجهی از سوی دو لشگر ارتش عراق مستقر در شهر و قریب به 30000 نیروی امنیتی و پلیس صورت بگیرد، تصرف کردند و به سرعت، پیش روی هایی نیز در مناطقی از استان های صلاح الدین صورت دادند.

دولت عراق، تا 24 ساعت در بهت و بی تصمیمی کامل بود تا اینکه در روز چهارشنبه از تمام مردم برای مقابله با تروریست ها کمک خواسته شد و نوری مالکی نیز تلاش کرد با درخواست اعلام وضعیت فوق العاده از سوی مجلس عراق، اختیارات ویژه ای را برای مقابله با بحران پیش آمده کسب کند؛ تلاشی که با پاسخ مورد نظر او همراه نشد و مجلس عراق، آخرین جلسه ی خود را بدون تصمیمی در این مورد به پایان رساند.

در روزهای پنچ شنبه و جمعه، در پی اعلام جهاد از سوی آیت الله سیستانی و برخی دیگر از مراجع شیعه و بعضاً، علمای اهل تسنن عراق، گروه هایی از مردم عراق سلاح به دست گرفتند تا به یاری ارتش برخیزند. هم زمان، پس از واکنش رئیس جمهور ایران و دیگر مقامات به مسئله، خبرها حاکی از سفر سردار قاسم سلیمانی به بغداد است و در آن سوی آتلانتیک، رئیس جمهور اوباما نیز از جلسه مشترک با شورای امنیت ملی و بررسی «گزینه های پیش رو» خبر داد. او همزمان به رهبران عراق هشدار داد که با نشان دادن اراده برای «اتخاذ تصمیم جدی» در رابطه با ایجاد مصالحه و همگرایی میان مردم عراق اقدام نمایند.

در چنین وضعیتی، ضعف ارتش عراق و شرایط پیچیده و بسیار حساس منطقه، لزوم ورود بازیگر سوم و احتمالاً چهارم را به این معادله ی پیچیده ضروری می سازد. هرچند از روز شنبه گروه های بسیاری از مردم شهرها، عشایر و نیز ارتش المهدی، برای مقابله با پیشروی های داعش وارد عمل شده اند، اما به نظر نمی رسد این جنگجویان غیرحرفه ای در بهترین حالت به چیزی بیشتر از مقاومت کوتاه مدت در برابر نزدیک شدن تروریست های جنگ آزموده ی داعش به سامرا و بغداد دست یابند؛ شهرهایی که بر اساس برخی خبرها داعش کمتر از 120 کیلومتر با آن‌ها فاصله دارد.

همچنین نباید از نظر دور داشت که اعلام جهاد و وارد کردن مردم غیرنظامی به جنگی که در همین شرایط حاضر هم ماهیت ایدئولوژیک دارد، خطر دودستگی بیشتر مردم عراق و افزایش تنش ها میان شیعه و سنی را به همراه دارد. هرچند برخی رهبران مذهبی سنی نیز در لزوم مبارزه با تروریست ها با آیت الله سیستانی هم نظر هستند، اما در هر حال گروه قابل توجهی از اعراب اهل تسنن همواره دولت مالکی را به جانبداری از شیعیان و سرکوب اهل تسنن متهم می کردند و شرایط غیرقابل پیش بینی ناشی از هیجان های حضورِ مردم غیر نظامی عموماً شیعه در صفوف مبارزه با تروریست های سنی مذهب در این وضعیت، دشواری‌هایی را پیش چشم می آورد.

از سوی دیگر، ایالات متحده در شرایط دشواری قرار دارد. پس از خروج پرماجرای ارتش ایالات متحده از عراق در 2011، پیاده کردن مجدد نیرو در این کشور چندان برای اوباما جذاب به نظر نمی¬رسد. هرچند برخی تحلیل گران وضعیت فعلی عراق را ناشی از «خانه کاغذین»ی (House of Cards) دانسته اند که امریکا پس از خروج خود از این کشور پشت سر گذاشت، بعید است امریکا دوباره حاضر به حضور فیزیکی در خاک عراق شود.

نزدیکی فرایند انتخابات آینده ریاست جمهوری ایالات متحده، شرایط اقتصاد جهانی، وضعیت غیرقابل پیش بینی بحران های سوریه و اوکراین، اشتغالات ایالات متحده در دیگر نقاط دنیا از قبیل عملیات نظامی طالبان پاکستان، نزدیکی موعد خروج نیروها از افغانستان، اوضاع نابسامان و شکننده لیبی و تن ها در جنوب شرق آسیا از دیگر دلایلی هستند که چنین تصمیمی را برای ایالات متحده دشوارتر و در واقع، دور از ذهن می نماید.

در این وضعیت هم چنان که روزنامه گاردین به نقل از یکی از مأموران ارشد پنتاگون آورده، جدی ترین گزینه ی مطرح در واشنگتن حمله ی هوایی توسط جنگنده های مستقر در ناوهای هواپیما بر است؛ اقدامی که دشوار برای حل کامل بحران کافی به نظر برسد.

به این ترتیب منطقی ترین گزینه ی باقی مانده، ایران است. مرزهای مشترک طولانی ایران با عراق علاوه بر اینکه بی ثباتی ناشی از حضور تروریست ها را برای ایران فوق العاده مهم می سازد، امکاناقدام نظامی برای مقابله با تروریست ها را نیز تسهیل می کند. از سوی دیگر، سابقه ی همکاری های امنیتی ایران و عراق و نیز علایق سیاسی و امنیتی آشکار ایران در این همسایه¬ی پرآشوب راه را برای کمک ایران هموارتر می سازد.

به این مجموعه بایستی آمادگی نیروهای نظامی ایران و آشنایی با ویژگی‌های عملیات نظامی گروه داعش به دلیل شرایط منطقه به ویژه در سوریه، انگیزه لازم برای حفظ عمق استراتژیک خود در مقابله با گروه های تروریستی حاضر در سوریه، درک بهتر از وضعیت و مختصات ارتش عراق، و فراتر از همه، علایق نیرومند مذهبی و ایدئولوژیک جمهوری اسلامی ایران در این مواجهه را افزود.

در چنین شرایطی، احتمال یک همکاری تاریخی بیش از هر زمان دیگری پررنگ می شود؛ همکاری میان دو کشور با مشکلات و اختلاف های تاریخی فراوان و رویارویی های سیاسی پیچیده در سی و چند سال اخیر.

ایران و ایالات متحده اکنون در مقابل یک دشمن مشترک، بر روی زمینی قرار گرفته اند که هردو منافع مهمی در آن دارند. هرچند ماری هاف سخنگوی وزارت خارجه روز جمعه هرگونه صحبت با ایران درباره همکاری نظامی را انکار کرده است، شراط به گونه ای است که همکاری نظامی این دو کشور رفته رفته اجتناب ناپذیر می شود. چنانچه حتی گاردین از امکان «اتحاد» میان این دو کشور سخن گفته و نیویورک تایمز نیز به صورت تلویحی با اشاره به «محدود بودن» گزینه های پیش روی اوباما، همکاری نظامی با ایران را محتمل می داند.

اما در این میان، مهم ترین نکته ارتباط حضور داعش در عراق با روابط سینوسی ایران و غرب، به ویژه با ایالات متحده است. پس از همکاری های محدود ایران و امریکا در جنگ افغانستان 2001 که، به دلایل مختلف از جمله به علت کارشکنی گروه های تندرو و ماجرای کشتی حامل اسلحه مورد ادعای اسرائیل، به بهبود روابط و همکاری های دامنه دار دو کشور منجر نشد، اکنون و در شرایطی متفاوت، این امکان یک بار دیگر فراهم آمده است.

تفاوت ها در این است که اولاً شرایط ملتهب جهان پس از 11 سپتامبر 2001 و حضور تندروهای نومحافظه کار در رأس قدرت کاخ سفید جای خود را به فرایند جاری تنش زدایی میان ایران و غرب در یک سال اخیر و حضور باراک اوبامایی در کاخ سفید داده که بخش عمده ای از سرمایه ی سیاست خارجی خود را برای اصرار بر امکان مصالحه با ایران هزینه کرده است.

از سوی دیگر، داعش به عنوان یک تهدید امنیتی جدی برای ایران و یک تهدید عمده برای منافع منطقه ای ایالات متحده، امکان تحرک تندروها را در هر دو کشور برای سنگ اندازی در این مسیر کمتر از پیش ساخته است.

تحولات روزهای آینده برای ایران بسیار مهم است. یک همکاری نظامی هرچند محدود با ایالات متحده بر علیه گروه های افراطی مذهبی، از یکسو به جلب اعتماد بیشتر «غرب»به ایران، به عنوان سدی محکم در برابر تروریسم و افراط گرایی و متعهد به حفظ ثبات منطقه می انجامد، آن هم بدون صرف هزینه ی حیثیتی از سوی دولت های حاکم در واشنگتن و تهران در مقابل معارضان تندروی داخلی خود فراموش نکنیم در هرحال این همکاری، هرچند احتمالی و هرچند محدود، میان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش ایالات متحده و برای مقابله با دشمن بزرگ مذهب تشیع و تهدید کننده عمده منافع ایالات متحده در منطقه صورت می گیرد و از سوی دیگر، آن گونه که از اخبار بر می آید، در صورت حمله ی هوایی جنگنده های ایالات متحده، این حمله محدود به نیروهای داعش در عراق نخواهد بود و مواضع این گروه در سوریه نیز مورد حمله قرار خواهد گرفت و این امر، به نوبه ی خود به تقویت موضع بشار اسد در سوریه، مهم ترین متحد منطقه ای جمهوری اسلامی ایران خواهد انجامید. در این صورت، ایران دشمن خود را تضعیف خواهد کرد، دوستان خود (نوری المالکی و بشار اسد) را در موقعیت بهتری خواهد دید و در عین حال، دوستان جدیدی را نیز در کنار خود خواهد یافت.

حضور داعش در عراق می تواند یک برگ برنده‌ی مهم در دست ایران باشد. اگر (یک قید مهم) شرایط عراق آن گونه که پیش بینی می شود به پیش برود و اگر (قیدی مهم تر) ایران و ایالات متحده پس از تصمیم تاریخی برای گفتگو، برای یک تصمیم تاریخی دیگر در رابطه با همکاری نظامی نیز آمادگی داشته باشند، می توان امیدوار بود در آینده بادهای داغی که از شن های سوزان جنوب خلیج فارس برخاسته و سوریه و عراق را برآشفته، در برابر کوه های بلند غرب ایران متوقف شود و پیشگامان تنش زدایی میان ایران و غرب نیز ضمن احساس امنیت بیشتر در پشت سر، گزینه های بهتری را بر روی میز مذاکره ببینند.

گفتگوی هم میهن...