بنیانگذار آیین چهارشنبه سوری در ایران

بنیانگذار آیین چهارشنبه سوری در ایرانآذربایجان شرقی از بنیانگذاران آیین چهارشنبه سوری در ایران است
يكشنبه ، 24 اسفند 1393 ، 09:51
پژوهشگر تاریخ و فرهنگ آذربایجان شرقی گفت: آذربایجان شرقی از بنیانگذاران بسیاری از آداب و رسوم روزگان گذشته در ایران بوده است که با وجود حوادث تاریخی بسیار در طول تاریخ بسیاری از آیین های زیبای گذشته را حفظ کرده است از جمله آیین ها شب چهارشنبه سوری است که استان آذربایجان شرقی بنیانگذار این آیین در ایران است.

بهروز خاماچی در گفتگو با خببرنگارباشگاه خبرنگاران تبریز، افزود: با توجه به اینکه آذربایجان شرقی از گذشته های دور مهم ترین مرکز خشکبار در کشور بوده و انواع و اقسام خشکبار از این منطقه به خارج از کشور و استان صادر می‌شود، مردم استان آذربایجان شرقی با آجیل چهارشنبه سوری و برگزاری برخی مراسم به استقبال نوروز می روند که بسیاری از این مراسم و خوراکی ها از جمله آجیل شب چهارشنبه سوری نیز از این استان به سایر استان ها و حتی کشورهای همسایه صادر می شود، درکل ایجاد کننده بسیاری از آیین های شب چهارشنبه سوری از استان آذربایجان شرقی به سایر نقاط کشور انتقال یافته است.

وی با اشاره به اینکه آیین چهارشنبه سوری برگرفته از چهار عنصر طبیعت است، تشریح کرد:عدد چهار در این آیین، حکایت از چهار وجه طبیعت دارد که به تدریج عنصری واحد یعنی طبیعت، سال، مکان یا هر پدیده چهار وجهی را می سازند. به این ترتیب که اولین چهارشنبه منسوب به باد است و در آن نیزکه همزمان با هفته اول اسفند ماه است، باد می ورزد. دومی خاک که هفته دوم اسفندماه می باشد خاک ها بیدار می شوند، سومی آب که در این زمان از یخ بستن خاک کاسته می شود و زمین نفس می کشد و سرانجام هفته چهارم اسفند آتش که مردم در این هفته برای سال جدید نوآوری،زیبایی و تنوع ایجاد می کنند و اشیاء به درد نخور و قدیمی خود را آتش می زنند.

وی با بیان اینکه اگر به سراسر کشور سفر کنیم حداقل نمونه ای از آیین نوروزی آذربایجان شرقی را در آنجا مشاهده خواهیم کرد، اذعان کرد: طبق آیین های گذشته مردم استان آذربایجان شرقی با برگزاری مراسم با شکوه پس از طی 6 ماه سرما و تاریکی با خانه تاریکی خداحافظی می کنند و بابرگزاری برخی مراسم از جمله چهارشنبه سوری درماه اسفند را که ماه عید( بایرام آی) نامگذاری کرده اند به استقبال نوروز می روند.

این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ آذربایجان شرقی آیین استقبال از نوروز در گذشته ها را ساده و بی آلایش عنوان کرد و افزود: در قدیم مراسم و آیین های نوروزی همانند بسیاری از زندگی ها بدون تشریفات، ساده و صادقانه بود و مردم با جان و دل به استقبال نوروز و سال جدید می رفتند.

وی با اشاره به اینکه تدارک رسیدن نوروز از اوایل اسفند در کشور و استان ما با خانه تکانی آغاز می شود، گفت: تمیز کردن و شستن تمام وسایل و سفید کردن خانه ها ، نشان از تغییر اساسی در این روزها دارد، تغییری که مردم بدان باور دارند،گذشته از خانه تکانی سمنو پزی، آماده کردن وسایل سفره هفت سین نیز از دیگر مراسم استقبال از نوروز است.

بهروز خاماچی با بیان اینکه متاسفانه عقاید غلطی در خصوص برگزاری برخی مراسم استقبال از نوروز از جمله چهارشنبه سوری گاهی مطرح می کنند، افزود: برخلاف برخی عقاید که چهارشنبه سوری را نماد آتش پرستی می دانند در واقع آیین چهرشنبه سوری با هدف استقبال از نوروز و با نماد آتش زدن کهنگی ها ،بدیها و پیوند بیشتر خانواده شکل گرفته است.

وی ادامه داد: در قدیم روز چهارشنبه‌سوری مغازه‌ها را آذین‌بندی می‌کردند و مجمع‌های بزرگ را به صورت طبقات درآورده و با آجیل مخصوص این روز پر کرده آنها را با انواع مجسمه‌ها، ساعت ها و ... تزئین می‌کردند و به فروش می‌رساندند طوری که تمام محصولات انبارها در این روز به فروش می‌رسید و این مراسم یک نوع شکرگزاری است که با وجود تمام شدن سال انبارهای ما از محصولات خالی نشده است.

وی خاطر نشان کرد: شب چهارشنبه سوری در گذشته ها رسم بر این بود که مردم هر چه خریده‌اند درون مجمع بزرگ می‌ریختند و سهم افراد خانواده، عروس‌ها و مادر بزرگ‌ها و یا سهم بچه‌ها را کنار می‌گذاشتند،آن زمان حتی سهم میراب محله، شبگرد محله، پلیس محله و بابای مدرسه را که شامل پیراهنی، آجیل و... بوده را در ابتدا کنار می‌گذاشتند.

پژوهشگر تاریخ و فرهنگ آذربایجان شرقی فرستادن خوانچه‌اى از ميوه و شيرينى در اين روز براى عروس خانواده را از ديگر مراسم چهارشنبه‌سورى عنوان کرد و افزود: چند روز مانده به عید طبق معمول گذشتگان بزرگ‌ترهای خانه خوانچه‌های عیدیانه تدارک می‌بینند و در هر خوانچه به تناسب وسع خانواده، پارچه، وسایل خانه، کفش و جوراب، شیرینی، برنج خام و... قرار می‌دهند و برای دختر خانواده که بتازگی به خانه شوهر رفته و نیز برای عروس خانواده که نامزد بوده و هنوز به خانه شوهر نیامده فرستاده می‌شود.

وی در ادامه با بیان اینکه صبح آخرین چهارشنبه سال،در قدیم و اکنون فقط در برخی روستاهای استان زنان بر سر رود یا چشمه رفته وکوزه‌ها و بشقاب‌های سفالی کهنه را کنار چشمه می‌شکستند و کوزه نو را از آب چشمه پر می‌کردند و آب آن را به چهارگوشه خانه برای روشنی و خوشی می‌ریختند، اذعان کرد: آتش روشن کردن جوانان در پشت بام ها و شال ‌انداختن از بام، خوردن هفت دانه روغنی،درست کردن هفت نوع خوراکی شیرین (هفت لون) ، پختن برنج از دیگر مراسم شب چهارشنبه سوری می باشد.

بهروز خاماجی با اشاره به اینکه دو رسم جالب در آخرین چهارشنبه سال در آذربایجان شرقی دیده شده که حاوی نکات رمزی و نمادین بسیار نسبت به سایر نقاط کشور وجود دارد، گفت: این دو رسم یکی در روستای قوریجان انجام می شود که زنان روستا داخل پوست گردو، شمع روشنی می‌گذارند و آن را روی آب به صورت شناور رها قرار می‌دهند، درهمان حال پسرانی که نیت کرده‌اند صبح زود در آب شنا می‌کنند و دیگری به رسم عشایر کلیبر برمی‌گردد، آنها در چهارشنبه‌سوری، صبح زود در دو نقطه مقابل یکدیگر با فاصله‌ای نه چندان زیاد از هم آتش بزرگی برمی‌افروزند و دامهایشان را از میان دو آتش عبور می‌دهند، پس از آن از آبی که از نهر آورده‌اند به حیوان‌ها می دهند.

وی با ابراز تاسف به از بین رفتن برخی از این مراسم زیبا و قدیمی افزود:آنچه مایه تأسف است این است که اکنون آتش‌بازی و فشفشه جای خود را به آتش‌سوزی و ترقه و خطرات ناشی از آن داده است.

وی در ادامه با اشاره به برخی مراسم سال تحویل و عید نوروزنیز گفت: مردم پس از تحویل سال، نخست به گورستان می روند و سپس به دیدن کسانی می روند که عزیزی را به تازگی از دست داده و عزادارند و با دادن لباس های سفید به این افراد آنها را به آغاز زندگی جدید و با نشاط دعوت می کردند.

این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ آذربایجان صله رحم را از گذشته های دور تا کنون یکی از مهم ترین آیین نوروز که در دین اسلام نیز بسیار برآن سفارش شده است، عنوان کرد و افزود: بعد از تحویل سال، کوچک ترها به دیدن بزرگ ترها می روند،عید مبارکی می گویند، دید و بازدیدها تا روز سیزدهم به طول می انجامد،که در روز 13 نیز همه به صحرا می روند و به جشن و شادی می پردازند، دراین روزهمه ی سبزه ها نیزبه آب انداخته می شود.

وی از آداب و سنن دیگر عید نوروز صلح و آشتی دادن را بیان کرد و یادآور شد: میان ایرانیان رسم براست، دل های کینه ورز را باید به هم نزدیک کرد و صلح انجام گیرد و این از پیام های بسیار ارزشمند قرآن است که بین مومنین صلح ایجاد کنید تا روابط اصلاح شود.

بهروز خاماچی با اشاره به اینکه دادن عیدی (بایراملئق) و ایل سیکه سی (سکه سال) از طرف بزرگان فامیل یک سنتی قدیمی و با معنا در روزهای نوروز است، گفت: بزرگان خانواده با گذشتگان پول در بین قرآن و کنار سوره یوسف (نماد خیر و برکت )و اهدای آن در این روز به اعضای خانواده در سال جدید سالی پر ازخیر و برکت را برای عزیزان خود آرزو می کنند.

وی یکی از مهم‌ترین و شاخص‌ترین رسوم مردم آذربایجان شرقی در گذشته هارا آداب تکم‌خوانی و سایاچی‌ها نیز دانست وافزود: متاسفانه به دلایل مختلف این سایاچی‌ها به طور کلی از شهرها رخت بربستند و در روستاها هم چندان که باید مشاهده نمی‌شوند.سایاچی به معنی احترام‌گذارنده می‌باشد و سایاچی‌ها هنرمندان دوره‌گردی بودند که اواخر سال با لباس‌هایی برگرفته از رنگ طبیعت، خانه به خانه و روستا به روستا می‌گشتند و چوب به دست، ناقارا (نقاره) در دست، در قیافه کمدی اشعاری در وصف طبیعت می‌خواندند و نوید آمدن بهار را می‌دادند و انعام می‌گرفتند.تکم نیز به معنی بز نر است و تکم‌خوانی یکی دیگر از مراسم نوروزی بود. تکم‌چی‌ها معمولا در بین دو چهارشنبه آخر یعنی کول (خاکستر) چرشنبه و گول (گل) چرشنبه می‌آمدند و با رقصاندن عروسک یا بز اشعارشان را با آهنگی خاص می‌خواندند و نوید گل و سبزه می‌دادند که متاسفانه امروز این مراسم نیز مانند بسیاری از آداب دیگردر استان ما فراموش شده است.

وی در ادامه با بیان اینکه برگزاری بسیاری از مراسم نوروز در برخی از شهرستانهای استان آذربایجان شرقی از جمله اهر، کلیبر، هوراند، هشترود و مراغه به شیوه قدیم انجام می شود، تصریح کرد: خوشبختانه در بسیاری از نقاط این شهرستانها و برخی روستاها هنوز آداب و رسوم نوروز به شیوه های قدیم صورت می گیرد که امیدوارم با فرهنگ سازی ها و ارائه آگاهی های بیشتر به مردم در حفظ این سنت اصیل ایرانی که به ثبت ملی و جهانی(درسازمان یونسکو) رسیده است بیشتر کوشا باشیم.

این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ آذربایجان شرقی در پایان خاطر نشان کرد: آیین نوروز در کنار تمامی مراسم ویژه و زیبا از جمله دید و بازدید،آشتی دادن افراد،عیدی دادن، پوشیدن لباس های نو، پخت غذاهای و شیرینی ها محلی و ویژه نوروزهر منطقه نماد صلح و دوستی و پیوند بیشتر خانواده است که با برگزای دید و بازیدها این امر تحقق می یابد تا خانوادها سال جدید را با شادی و دلخوشی شروع کنند و کینه، کدورت، غم و غصه‌های سال قبل را به دور بریزند از این روست که با توجه به تاریخی و هدف برگزاری آیین ها نوروز که نماد صلح و دوستی است در روز 21 مارس که همان 1 فروردین است از سوی سازمان جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

گفتنی است : واژگانی چون ‌بایرام آخشامی (عصر عید)، بایرام آیی (ماه عید)، بایرام گونی (روز عید)، بایرام بازاری (بازار عید)، بایرام سفره‌سی (سفره‌ی عید)،‌ بایرام پالتاری (لباس عید)، بایرام یومورتاسی (تخم‌مرغ عید)، بایرام ایش‌لری (کارهای عید)، بایرامائق (عیدی) و ... همه و همه در ارتباط با عید نوروز در استان آذربایجان شرقی استفاده می‌شوند، همچنین تبریک‌هایی چون ‌بایرامئز مبارک اولسون (عیدتان مبارک‌باد)، یوز بئله بایراملار گوره سیز (صد سال به از این سال‌ها)، گلن گون لریز خیره قالئن (روزهای آینده‌تان به خیر و نیکی ختم شود)، نئچه بئله ایل لره یئتیشه سیز (سال‌هایی به همین خوبی در پیش رو داشته باشید) و ... نیز از رایج‌ترین شادباش‌های مردم آذربایجان به مناسبت عید نوروز است

یادآور می شوم: مراسم نوروز به ایران باستان مربوط می‌شود و یادگار و سنتی چند هزار ساله دارد که حتی به دوران قبل از زرتشت برمی‌گردد و این مراسم از کشور ما به کشورها همسایه و برخی کشورها انتقال یافته است،از این روست که یک فروردین عید نوروز که نماد صلح و دوستی است از سوی سازمان جهانی یونسکو به عنوان آیین ایرانیان که همزمان با 21 مارس روز صلح جهانی است به ثبت رسیده است

گفتگوی هم میهن...