برنامه‌هایی که فقط روی کاغذ است

آن‌گونه که معاون رئیس‌جمهوری اعلام کرده، از ٧‌هزار و ٣٩١ آبادی که در خراسان‌رضوی وجود دارد، ٤‌هزار و ١١٠ تای آنها تا ‌سال ٩٥ تخلیه شده‌اند و درحال حاضر یک‌میلیون و ٧٣٣‌هزار نفر در آنها زندگی می‌کنند و در واقع چیزی بیشتر از نیمی از روستاهای خراسان‌رضوی هم خالی ازجمعیت شده‌اند. خشکسالی، کسب‌و‌کار از رونق افتاده ماهیگیران و نبود توسعه صنعتی و توزیع نامناسب امکانات ازجمله دلایلی است که جمعیت را از نوار شرقی کشور رانده است.

تخلیه جمعیت مرزهای شرقی

آمار اعلام‌شده توسط ابوالفضل رضوی معاون توسعه روستایی و مناطق محروم معاون اول ریاست‌جمهوری به «شهروند» نشان می‌دهد که در سال‌های ٩٠ تا ٩٥ یک‌هزار و ٥٤٣ آبادی در کشور تخلیه شده‌اند. تخلیه روستا که در سال‌های گذشته با سرعت بیشتری دنبال می‌شد، در برخی از استان‌های مرزنشین شرایط خوبی ندارد. رضوی در حالی تعداد آبادی‌هایی که در این مدت خالی از سکنه شده‌اند را یک‌هزار و ٥٤٣ عدد اعلام می‌کند که ٣ استان خراسان‌جنوبی، رضوی و سیستان‌وبلوچستان ٢٤,٦‌درصد از تخلیه‌های صورت‌گرفته را از آن خود کرده‌اند. آمارها نشان می‌دهد که در ٥‌ سال گذشته ٣٧٤ آبادی در این مناطق تخلیه شده‌اند. این آمار را در شرایطی معاون توسعه روستایی و مناطق محروم معاون اول ریاست‌جمهوری اعلام می‌کند که آخرین سرشماری صورت‌گرفته در ‌سال ٩٥ نشان می‌دهد که نه‌تنها از تعداد آبادی‌های کشور کم نشده بلکه به تعداد آبادی‌های بالای ٢٠ خانوار کشور یک‌هزار و ٣٧٥ عدد افزوده شده است و از ٣٨‌هزار و ٢٦٦ به ٣٩‌هزار و ٦٠١ آبادی رسیده است؛ اما چه عواملی ساکنان روستاها را به ترک زادگاه، خانه و زمین‌شان و سپس کوچیدن به شهرهای کوچک و بزرگ وادار می‌کند؟ سوالی که کارشناسان و دولتمردان ریشه آن را در توزیع ناعادلانه خدمات، خشکسالی،‌ کم‌آبی و نبود شغل می‌دانند. معاون رئیس‌جمهوری با اشاره به سهم اندک روستاها از منابع بودجه‌ای، به «شهروند» می‌گوید: تبعیض در تخصیص منابع و ارائه خدمات در روستاها و شهرها باید رفع شود.

شرایط نگران‌کننده

روستاهای سیستان‌وبلوچستان

البته شرایط در سیستان‌وبلوچستان نگران‌کننده‌تر از دو استان دیگر شرقی کشور به نظر می‌رسد. آن‌گونه که معاون توسعه روستایی و مناطق محروم معاون اول ریاست‌جمهوری اعلام کرده حد فاصل سرشماری ٩٠ تا ٩٥ حدود ٢٧٦ آبادی در این استان تخلیه شده‌اند؛ در حالی ‌که این عدد در خراسان‌رضوی ٤٤ و در خراسان‌جنوبی ٥٤ آبادی بوده است. طبق اعلام مرکز آمار ایران در حال حاضر از ٩‌هزار و ٩٤٨ آبادی سیستان‌وبلوچستان ٧‌هزار و ١٤٨ واحد آنها دارای سکنه و ٢هزار و ٨٠٠ واحد دیگر حالا خالی از سکنه هستند.

اما نباید فراموش کرد که خالی‌شدن روستاها در مرزهای شرقی کشور صرفا به معنای خالی‌شدن خانه‌های روستاییان از وجود سکنه نیست. اغلب روستاهای گرفتار بی‌آبی و خشک‌شدن مراتع در مجاورت مرز ایران و افغانستان و ایران و پاکستان قرار دارند و خالی‌شدن این روستاها از سکنه می‌تواند امنیت بیش از ٣٠٠ کیلومتر نوار مرزی شرق کشور را به مخاطره بیندازد.

برنامه‌هایی که فقط روی کاغذ است

اما چه شد که روستاهای ایران به چنین عاقبتی دچار شدند. در این میان برخی از کارشناسان بر این باورند که مشکل اقتصاد روستا، بحث امروز و دیروز نیست و از یک سابقه طولانی برخوردار است. مینو رفیعی، مجری سابق طرح جامع مسکن که معتقد است شرایط نه چندان مناسب روستاهای مرزی کشور از یک سابقه تاریخی طولانی‌مدت برخوردار است، به «شهروند» می‌گوید: غفلت تمامی دولت‌ها موجب شده که از پتانسيل شهرها و روستاهای مرزی در کشور به خوبی استفاده نشود.

به گفته او، تمامی برنامه‌های توسعه‌ای تنها روی کاغذ بوده است و در عمل هیچ از هدف‌گذاری‌های صورت‌گرفته اجرایی نشده است. اما این تمام ماجرا نیست و مشکل اینجاست که هیچ‌گاه دنبال این نرفتیم که چرا این برنامه‌ها عملیاتی نشده است و مقصر اصلی چه کسانی هستند. همواره از توسعه روستاها سخن گفتیم اما شرایط را برای روستانشینی فراهم نکردیم.
مجری سابق طرح جامع مسکن بحران آبی در کشور را مورد اشاره قرار داد و افزود: همواره اعلام می‌شود که بیش از ٩٢‌درصد منابع آبی کشور در روستا‌ها مصرف می‌شود؛ اما در طول این سال‌ها کاری برای بهینه‌سازی مصرف آب و کشاورزی براساس روش‌های نوین کشاورزی انجام نداده‌ایم. ولي کمبود منابع مالی از دیگر مشکلاتی است که این مقام مسئول بدان اشاره کرده و توضیح می‌دهد که بودجه دولت بیش از این‌که برای توسعه و آبادانی استفاده شود، صرف هزینه‌های جاری می‌شود. ضمن این‌که حجم بالای پروژه‌های عقیم و ناتمامی در طول سال‌های گذشته اجازه تعریف پروژه جدید را از دولت سلب کرده است.